Osteoporoz (kemik erimesi) Rahim ici yasamn ilk haftalarndan itibaren olusmaya baslayan kemik dokusu cocukluk ve ergenlik doneminde son seklini almaya baslar ve insan 30'lu yaslara geldiginde kemikler kutlesel acdan en dayankl hale gelmis durumdadrlar. Kemikler yuk tasmaya dayankl yaplar olarak yuksek oranda bagdokusu ve kalsiyum icerirler. Vucudun kalsiyum ihtiyac gerekli durumlarda kemiklerden serbestleserek kana gecen kalsiyumla saglanr. Yani emiklerdeki kalsiyumun iki onemli islevi vardr: kemiklerin dayankllgn artrmak ve gerekli durumlarda vucudun kalsiyum ihtiyacn karslamak. Kemik kutlesi 30'lu yaslardan itibaren yavas bir sekilde gerilemeye baslar. Bu yavas gerileme engellenebilen bir surec degildir ve gerileme hz artmadg surece kemiklerin saglamlg insana uzun bir yasam boyunca yeter. OSTEOPOROZ (KEMIK ERIMESI) Menopoz insan hayatnda onemli degisikliklerin meydana gelmesine neden olur. Hem ruhsal hem de fiziksel bu degisiklikler temel olarak vucutta yumurtalklardan salglanan ostrojenin azalmas nedeniyle ortaya ckar. Menopozla birlikte ozellikle asagda anlatlacak olan risk faktorleri olanlarda kemik dokusu da ksa zamanda kalitesinden odun vermeye baslayabilir. Menopozda olan kadnlar yasamlarnn geri kalan ksmlarnda osteoporoza bagl %50'lik bir kemik krg riski ile kars karsyadrlar. Osteoproz insan omrunun giderek uzamasyla birlikte ulkemizde de onemli bir sorun haline gelmistir. Osteoproz nedir? Osteoproz, ya da daha cok bilinen adyla "kemik erimesi", kemigin mineral iceriginin azalmas nedeniyle dayanklgnn azalmas, yani kalitesinin dusmesidir. Vucutta kortikal kemik ve trabekuler kemik olmak uzere iki ayr kemik turu vardr. Kortikal kemik tum vucut kemiklerinin %80'ini olustururken, trabekuler kemik, bir ar petegi yapsnda olan ve yuzey alan daha genis bir kemik turudur. Trabekuler kemik omurgalarda ve uzun kemiklerin uc ksmlarnda yer alr ve osteoporoza bagl krklara en hassas bolgeler de buralardr. Kemikler surekli olarak yapm-ykm olaylarnn ard ardna devam etmesiyle yenilenen canl dokulardr. Trabekuler kemigin yapm-ykm hznn kortikal kemige gore 4-8 kat daha hzl olmas bu kemikleri krklara daha hassas hale getirmektedir. Kadnlarda 40 yasna kadar yapm-ykm olay dengeli bir sekilde devam ederken, bu yastan itibaren yllk %0.5'lik bir oranda geri donusumsuz bir kemik kayb olur. Bu, ozellikle menopozdan itibaren daha da hzlanr ve menopozda olan bir kadn her yl trabekuler kemiklerinin %5'ini ve tum vucut kemik dokusunun %1-1.5'luk bir ksmn kaybeder. Bu kayplar 10-15 yllk hzl bir donemden sonra oldukca azalr. Iste bu asamaya kadar kaybedilen kemik dokusu miktar kadnn ileride kemik krgyla karslasp karslasmayacagn belirleyen en onemli etkenlerden biridir. Zira bu sure icerisinde trabekuler kemigin %50'si kortikal kemigin ise %30'u kadar bir miktar kaybedilmis olabilir. Osteoproz hangi kemikleri etkiler? Osteoproz en sk vucudun yukunu tasyan ve trabekuler yapda olan omurlar etkiler. Tum Osteoproz olgularnn %47'si omurlarda, %20'si kalcada (uyluk kemiginin bas ksmnda), %13'u bileklerde ve %20'si diger kemiklerde gorulur. Bunun sonucunda ozellikle ileri yaslarda omurlardaki cokme krklarna bagl olarak boyda ksalma olabilecegi gibi (bir kadnn ileri yaslarda boyu 15-20 cm.ye kadar ksalabilir!), hafif dusmeler sonucunda ya da kendiliginden, basta kalcada olmak uzere diger kemiklerde hayat tehdit eden krklar meydana gelebilir. Osteoproz kimlerde daha sk gorulur? Osteoproz riski yasla birlikte artar ve ozellikle kadnlarda erkeklere gore daha sk gorulur. Ince kemik yaps olanlarda, ailesinde ve ozellikle ailesindeki kadnlardan birinde kemik krg oykusu ya da boyunda ksalma oykusu bulunan kadnlarda, 45 yasndan once kendiliginden ya da ameliyatla yumurtalklarn alnmas neticesinde menopoza giren kadnlarda, uzun sureli adet gorememe seklinde adet duzensizligi olan kadnlarda, gdalarnn kalsiyum icerigi az olan kadnlarda (en onemli kalsiyum kaynaklar sut ve sut urunleridir), yasamlarnda egzersize yer vermeyen, sigara icen, asr alkol kullanan kadnlarda, kortizon ve diger baz ilaclar kullanmak zorunda olanlarda ve basta hipertiroidi (tiroit hormonlarnn yuksek olmas) olmak uzere cesitli hormonal hastalklarda osteoproz riski artmstr. 70 yasn uzerinde olan kadnlarn %21'inde hicbir belirti olmasa da radyolojik olarak krk yonunde degisiklikler gozlenir. Kalca kemigi krklarnn riski menopozdan 10-15 yl sonra artmaya baslar ve 90 yasnda bir kadnn kalca kemigi gecirmis olma olaslg %20'dir. Bu kalca krklarnn yaklask %15'i ilk uc ayda olumle sonuclanacak kadar agrdr. Ozellikle kalca krklar %50 kadnda sakatlkla sonuclanr. Osteoproz tans nasl konur? Klasik radyolojik yontemlerle (duz rontgen filmleriyle) osteoproz tans koymak hataldr. Bunun yerine DEXA ad verilen ozel yontemle ve kemik tomografisi yontemiyle vucudun en hassas kemikleri olan uyluk bas bolgesi, omurlar ve kol kemiklerinin incelemesi yaplr ve hassas bir sekilde tan konabilir. Raporda "normal", "osteopeni" (osteoproz baslangc), "osteoproz" ve "ileri derecede osteoproz" olmak uzere farkl ifadeler kullanlabilir. Hic bir sikayeti olmayan kadnlarda bile menopoza girdiklerinde bir kez ve daha sonra beser yllk aralklarla kemik olcumu onerilmektedir. Osteoproz nasl tedavi edilir? Baslams bir osteoproz sureci sonucu kaybedilen kemigi yerine geri getirmek zordur. Ancak surec baz tedavilerle buyuk oranda durdurulabilir. Bunun sonucunda ileri derecede osteoproz olgular haric, krk olusma riski de onemli derecede azalms olur. Ostrojen tedavisinin sureci yavaslattg artk kesinlikle kantlanmstr. Ostrojen tedavisi alanlarda kol ve kalca krklarnda %50-60 orannda azalma, beraberinde kalsiyum alm da saglandgnda (kalsiyumdan zengin gdalar alnmas ve gerekli durumlarda ilac seklinde kalsiyum tedavisi) omurga kemigi krklarnda %80'lik bir azalma beklenebilir. Bu, ozellikle en az 5 yllk bir tedavi sonras etkili olur. Ostrojen tedavisinin etkili olabilmesi icin tedavi devam etmelidir. Tedavi brakldgnda osteoproz sureci tedaviden onceki eski hzyla devam eder. Progesteron tedavisi de kalsiyum metabolizmas uzerindeki olumlu etkileriyle osteoprozun onlenmesine katkda bulunur. Kalsiyum emilimi yasla birlikte azalr ve ozellikle menopoz sonras azalma daha belirgin olur. Kalsiyum dengesinin saglanmas osteoproz engellenmesinde en onemli basamaklardan biridir. Ancak ostrojenin az oldugu durumlarda kalsiyum ne kadar alnrsa alnsn etkili olmayabilir. Bu yuzden ostrojen tedavisine ek olarak vucuda gdalarla ya da ilac verilmesi yoluyla gunluk 1000 gram kalsiyum girisinin saglanmas onemlidir. Ostrojen tedavisinin sakncal oldugu durumlarda ise kalsitonin adl ilactan faydalanlr. Ilac tedavisi dsnda osteoprozun onlenmesi ya da ilerlemesinin durdurulmas icin yasam tarznda da baz degisiklikler yaplmaldr. Gunde en az 30 dakika olmak uzere, haftada 3 kez vucudu zorlamayan sporlar yaplmas menopoz doneminde kemigin mineral miktarn onemli olcude iyilestirir. Sigara ve alkol braklmaldr. Dengeli bir diyetle yeterli kalsiyum alnmas icin gerekli degisiklikler yaplmaldr.