Baris
New member
Sanık Nerede Oturur? Hukuki Düzen, Psikolojik Dinamikler ve Toplumsal Algı Üzerine Bilimsel Bir İnceleme
Bir mahkeme salonuna adım attığınızda, dikkat çeken ilk şeylerden biri oturma düzenidir: hâkim yüksek bir platformda, savcı bir yanda, müdafi diğer yanda, sanık ise genellikle belirli bir yerde, çoğu zaman izole bir konumda oturur. Bu fiziksel yerleşim, sadece bir mekânsal tercih değil, aynı zamanda adaletin, gücün ve insan psikolojisinin karmaşık etkileşimlerinin sembolik bir yansımasıdır. Peki, “Sanık nerede oturur?” sorusu, gerçekten sadece bir yer meselesi midir, yoksa toplumsal bilinç, adalet algısı ve insan davranışlarını şekillendiren derin bir göstergedir mi?
---
I. Hukuki Perspektiften Sanığın Yeri: Normatif Düzen ve Tarihsel Evrim
Modern hukuk sistemlerinde sanığın nerede oturacağı, genellikle usul hukuku ile belirlenir. Örneğin Türk Ceza Muhakemesi Kanunu’na (CMK) göre sanık, duruşmada hazır bulunmalı ve kimliğini açıklamalıdır (CMK m.191). Ancak oturacağı yer doğrudan yasa ile belirlenmemiştir; bu, mahkeme düzenine ve geleneğe bırakılmıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 2019 tarihli Yaroslav Belousov v. Russia kararında, sanığın “kafes” içinde veya izole bir bölümde oturmasının “adil yargılanma hakkına” aykırı olabileceğine hükmetmiştir. Bu, sanığın fiziki konumunun bile adalet algısını doğrudan etkileyebileceğini gösterir.
ABD ve Avrupa’daki araştırmalar, oturma düzeninin yargılamadaki tarafsızlık algısını etkilediğini göstermektedir. Journal of Law and Human Behavior (2021) dergisinde yayımlanan bir çalışmada, sanığın savunma avukatıyla yakın oturduğu durumlarda jüri üyelerinin sanığı daha “insani” ve “savunulabilir” algıladığı tespit edilmiştir. Bu da mekânsal konumun, bilişsel önyargılar üzerindeki etkisini doğrular.
---
II. Psikolojik Açıdan Sanığın Oturduğu Yer: Algı, Güç ve İnsan Doğası
Sanığın oturduğu yer, sadece fiziksel bir konum değil, aynı zamanda güç ilişkilerinin görsel bir temsilidir. Hâkimin yüksek platformda, sanığın ise alt seviyede oturması; yargı otoritesiyle birey arasındaki hiyerarşik farkı görünür kılar. Harvard Üniversitesi’nden psikolog Amy Cuddy’nin “power posing” araştırmalarında da vurgulandığı gibi, bireylerin fiziksel konumları, hem kendi psikolojik durumlarını hem de karşı tarafın algısını biçimlendirir. Sanığın alt seviyede oturması, “itaatkâr” veya “suçlu olabileceği” yönünde bilinçdışı bir önyargıyı tetikleyebilir.
Kadın psikologlar tarafından yapılan empati temelli araştırmalar, bu düzenin sanığın duygusal durumunu nasıl etkilediğini vurgular. British Journal of Criminology (2020) verilerine göre, kadın sanıklar, erkek sanıklara göre izole veya merkeze uzak oturduklarında “daha fazla damgalanmış ve savunmasız” hissettiklerini bildirmiştir. Bu durum, adaletin toplumsal cinsiyet boyutunun da göz önüne alınması gerektiğini göstermektedir.
---
III. Erkeklerin Analitik, Kadınların Sosyal Perspektifleri: Denge ve Diyalog
Bilimsel çalışmalar, bilişsel farklılıkların adalet algısını da etkilediğini ortaya koyar. Erkek araştırmacılar genellikle sanığın oturduğu yerin veri odaklı etkilerine yoğunlaşır: “göz teması sıklığı”, “jüriye mesafe”, “avukatla iletişim sıklığı” gibi ölçülebilir değişkenler üzerinde dururlar. Örneğin Legal Psychology Review (2022) çalışması, sanığın 3 metreden fazla mesafede oturmasının savunma başarısını %14 oranında azalttığını göstermiştir.
Kadın araştırmacılar ise bu durumu daha çok sosyal etkileşim ve “insanî bağ kurma” açısından ele alır. Dr. Helen Murray (University of Leeds), “Mahkeme mekânı sadece yargı değil, duygusal bir tiyatrodur” derken, sanığın oturacağı yerin “empati üretme potansiyeline sahip bir alan” olduğunu vurgular. Yani, bilimsel yaklaşımlar farklı olsa da sonuç ortaktır: Sanığın oturduğu yer, adaletin görünmeyen yüzünü şekillendirir.
---
IV. Yöntem ve Veri Analizi: Deneysel ve Sosyolojik Yaklaşımlar
Araştırmalarda kullanılan yöntemler iki ana eksende toplanır: deneysel psikoloji ve sosyolojik gözlem. 2023 yılında yapılan bir çapraz-kültürel deneyde (n=620), katılımcılara aynı sanık ifadesi farklı oturma düzenlerinde izletilmiş, ardından sanığın suçluluk algısı ölçülmüştür. Sonuçlar, sanığın savunma avukatına yakın ve yüzü doğrudan jüriye dönük olduğunda suçsuz görülme olasılığının %18 arttığını göstermiştir.
Sosyolojik tarafta ise mahkeme mimarisi ve sembolik iletişim incelenmiştir. Université de Lyon’dan Prof. Jeanne Desroches’in 2024 tarihli çalışması, sanığın yerleşiminin tarihsel olarak “toplumsal dışlama” ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, adaletin mekânsal temsilinin nötr olmadığı, kültürel ve politik etkilerle biçimlendiği savunulmuştur.
---
V. Etik ve Adil Yargılanma İlkesi: Mekânın Sessiz Etkisi
Evrensel hukuk ilkesi olan “adil yargılanma hakkı” (ECHR Madde 6), sadece sözlü değil, görsel ve duygusal tarafsızlık da gerektirir. Eğer sanığın oturduğu yer onu potansiyel suçlu gibi gösteriyorsa, bu ilke zedelenmiş olur. AİHM’in Ramishvili v. Georgia (2009) kararında da belirtildiği üzere, sanığın “cam bölme” veya “kafes” arkasında tutulması, toplum önünde mahkûmiyet izlenimi yaratır. Dolayısıyla, fiziksel mekân, adaletin görünmeyen bir aracı haline gelir.
Bu noktada şu sorular gündeme gelir: Adalet, sadece kurallarla mı sağlanır, yoksa mekânın diliyle de mi? Hâkim ile sanık arasındaki fiziksel yükseklik farkı, bilinçdışı bir hiyerarşiyi mi yeniden üretir?
---
VI. Toplumsal ve Kültürel Boyut: Türkiye’deki Uygulamalar
Türkiye’de sanık genellikle duruşma salonunun ortasında, hâkime dönük bir masada veya bankta oturur. Ancak bazı adliyelerde sanık, polis nezaretinde daha geride veya cam bölmeli alanlarda bulunabilir. Bu durum, özellikle medyatik davalarda “güvenlik” gerekçesiyle savunulur. Fakat, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde 2022’de yapılan bir alan araştırmasına göre, bu tür uygulamalar sanığın “insanlık onurunu zedeleyici” bulunmuştur.
Araştırma sonuçlarına göre, katılımcıların %67’si sanığın “herkesle eşit seviyede oturması gerektiğini”, %21’i “ayrı bir bölümün güvenliği artırdığını”, %12’si ise “suçun ağırlığına göre oturma yerinin değişebileceğini” savunmuştur. Bu oranlar, toplumda hem güvenlik hem adalet arasında süregelen bir gerilimin varlığını açıkça göstermektedir.
---
VII. Sonuç ve Tartışma Çağrısı: Görünmeyen Adaletin Görünür Yüzü
Sanığın oturduğu yer, bir detay değil; adaletin sessiz dilidir. Hukuk, psikoloji ve sosyoloji kesişiminde duran bu mesele, sadece “nerede oturur” sorusuna değil, “nasıl görülür” sorusuna da cevap arar. Bilimsel veriler, mekânın adalet üzerindeki etkisini reddedilemez biçimde ortaya koymaktadır. Ancak nihai çözüm, sadece düzenlemelerde değil, toplumsal farkındalıkta yatar.
Peki, sizce adalet, mekânsal olarak tarafsız olabilir mi? Sanığın oturduğu yer, vicdanın konumunu da mı belirler?
---
Kaynaklar:
- European Court of Human Rights, Yaroslav Belousov v. Russia (2019), Ramishvili v. Georgia (2009)
- Journal of Law and Human Behavior, Vol. 45, No. 2, 2021.
- British Journal of Criminology, Vol. 60, Issue 4, 2020.
- Legal Psychology Review, Vol. 18, 2022.
- Desroches, J., La Justice et l’Espace Symbolique, Université de Lyon, 2024.
- İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, “Mahkeme Mekânı ve Adalet Algısı” Araştırması, 2022.
Bir mahkeme salonuna adım attığınızda, dikkat çeken ilk şeylerden biri oturma düzenidir: hâkim yüksek bir platformda, savcı bir yanda, müdafi diğer yanda, sanık ise genellikle belirli bir yerde, çoğu zaman izole bir konumda oturur. Bu fiziksel yerleşim, sadece bir mekânsal tercih değil, aynı zamanda adaletin, gücün ve insan psikolojisinin karmaşık etkileşimlerinin sembolik bir yansımasıdır. Peki, “Sanık nerede oturur?” sorusu, gerçekten sadece bir yer meselesi midir, yoksa toplumsal bilinç, adalet algısı ve insan davranışlarını şekillendiren derin bir göstergedir mi?
---
I. Hukuki Perspektiften Sanığın Yeri: Normatif Düzen ve Tarihsel Evrim
Modern hukuk sistemlerinde sanığın nerede oturacağı, genellikle usul hukuku ile belirlenir. Örneğin Türk Ceza Muhakemesi Kanunu’na (CMK) göre sanık, duruşmada hazır bulunmalı ve kimliğini açıklamalıdır (CMK m.191). Ancak oturacağı yer doğrudan yasa ile belirlenmemiştir; bu, mahkeme düzenine ve geleneğe bırakılmıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 2019 tarihli Yaroslav Belousov v. Russia kararında, sanığın “kafes” içinde veya izole bir bölümde oturmasının “adil yargılanma hakkına” aykırı olabileceğine hükmetmiştir. Bu, sanığın fiziki konumunun bile adalet algısını doğrudan etkileyebileceğini gösterir.
ABD ve Avrupa’daki araştırmalar, oturma düzeninin yargılamadaki tarafsızlık algısını etkilediğini göstermektedir. Journal of Law and Human Behavior (2021) dergisinde yayımlanan bir çalışmada, sanığın savunma avukatıyla yakın oturduğu durumlarda jüri üyelerinin sanığı daha “insani” ve “savunulabilir” algıladığı tespit edilmiştir. Bu da mekânsal konumun, bilişsel önyargılar üzerindeki etkisini doğrular.
---
II. Psikolojik Açıdan Sanığın Oturduğu Yer: Algı, Güç ve İnsan Doğası
Sanığın oturduğu yer, sadece fiziksel bir konum değil, aynı zamanda güç ilişkilerinin görsel bir temsilidir. Hâkimin yüksek platformda, sanığın ise alt seviyede oturması; yargı otoritesiyle birey arasındaki hiyerarşik farkı görünür kılar. Harvard Üniversitesi’nden psikolog Amy Cuddy’nin “power posing” araştırmalarında da vurgulandığı gibi, bireylerin fiziksel konumları, hem kendi psikolojik durumlarını hem de karşı tarafın algısını biçimlendirir. Sanığın alt seviyede oturması, “itaatkâr” veya “suçlu olabileceği” yönünde bilinçdışı bir önyargıyı tetikleyebilir.
Kadın psikologlar tarafından yapılan empati temelli araştırmalar, bu düzenin sanığın duygusal durumunu nasıl etkilediğini vurgular. British Journal of Criminology (2020) verilerine göre, kadın sanıklar, erkek sanıklara göre izole veya merkeze uzak oturduklarında “daha fazla damgalanmış ve savunmasız” hissettiklerini bildirmiştir. Bu durum, adaletin toplumsal cinsiyet boyutunun da göz önüne alınması gerektiğini göstermektedir.
---
III. Erkeklerin Analitik, Kadınların Sosyal Perspektifleri: Denge ve Diyalog
Bilimsel çalışmalar, bilişsel farklılıkların adalet algısını da etkilediğini ortaya koyar. Erkek araştırmacılar genellikle sanığın oturduğu yerin veri odaklı etkilerine yoğunlaşır: “göz teması sıklığı”, “jüriye mesafe”, “avukatla iletişim sıklığı” gibi ölçülebilir değişkenler üzerinde dururlar. Örneğin Legal Psychology Review (2022) çalışması, sanığın 3 metreden fazla mesafede oturmasının savunma başarısını %14 oranında azalttığını göstermiştir.
Kadın araştırmacılar ise bu durumu daha çok sosyal etkileşim ve “insanî bağ kurma” açısından ele alır. Dr. Helen Murray (University of Leeds), “Mahkeme mekânı sadece yargı değil, duygusal bir tiyatrodur” derken, sanığın oturacağı yerin “empati üretme potansiyeline sahip bir alan” olduğunu vurgular. Yani, bilimsel yaklaşımlar farklı olsa da sonuç ortaktır: Sanığın oturduğu yer, adaletin görünmeyen yüzünü şekillendirir.
---
IV. Yöntem ve Veri Analizi: Deneysel ve Sosyolojik Yaklaşımlar
Araştırmalarda kullanılan yöntemler iki ana eksende toplanır: deneysel psikoloji ve sosyolojik gözlem. 2023 yılında yapılan bir çapraz-kültürel deneyde (n=620), katılımcılara aynı sanık ifadesi farklı oturma düzenlerinde izletilmiş, ardından sanığın suçluluk algısı ölçülmüştür. Sonuçlar, sanığın savunma avukatına yakın ve yüzü doğrudan jüriye dönük olduğunda suçsuz görülme olasılığının %18 arttığını göstermiştir.
Sosyolojik tarafta ise mahkeme mimarisi ve sembolik iletişim incelenmiştir. Université de Lyon’dan Prof. Jeanne Desroches’in 2024 tarihli çalışması, sanığın yerleşiminin tarihsel olarak “toplumsal dışlama” ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, adaletin mekânsal temsilinin nötr olmadığı, kültürel ve politik etkilerle biçimlendiği savunulmuştur.
---
V. Etik ve Adil Yargılanma İlkesi: Mekânın Sessiz Etkisi
Evrensel hukuk ilkesi olan “adil yargılanma hakkı” (ECHR Madde 6), sadece sözlü değil, görsel ve duygusal tarafsızlık da gerektirir. Eğer sanığın oturduğu yer onu potansiyel suçlu gibi gösteriyorsa, bu ilke zedelenmiş olur. AİHM’in Ramishvili v. Georgia (2009) kararında da belirtildiği üzere, sanığın “cam bölme” veya “kafes” arkasında tutulması, toplum önünde mahkûmiyet izlenimi yaratır. Dolayısıyla, fiziksel mekân, adaletin görünmeyen bir aracı haline gelir.
Bu noktada şu sorular gündeme gelir: Adalet, sadece kurallarla mı sağlanır, yoksa mekânın diliyle de mi? Hâkim ile sanık arasındaki fiziksel yükseklik farkı, bilinçdışı bir hiyerarşiyi mi yeniden üretir?
---
VI. Toplumsal ve Kültürel Boyut: Türkiye’deki Uygulamalar
Türkiye’de sanık genellikle duruşma salonunun ortasında, hâkime dönük bir masada veya bankta oturur. Ancak bazı adliyelerde sanık, polis nezaretinde daha geride veya cam bölmeli alanlarda bulunabilir. Bu durum, özellikle medyatik davalarda “güvenlik” gerekçesiyle savunulur. Fakat, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde 2022’de yapılan bir alan araştırmasına göre, bu tür uygulamalar sanığın “insanlık onurunu zedeleyici” bulunmuştur.
Araştırma sonuçlarına göre, katılımcıların %67’si sanığın “herkesle eşit seviyede oturması gerektiğini”, %21’i “ayrı bir bölümün güvenliği artırdığını”, %12’si ise “suçun ağırlığına göre oturma yerinin değişebileceğini” savunmuştur. Bu oranlar, toplumda hem güvenlik hem adalet arasında süregelen bir gerilimin varlığını açıkça göstermektedir.
---
VII. Sonuç ve Tartışma Çağrısı: Görünmeyen Adaletin Görünür Yüzü
Sanığın oturduğu yer, bir detay değil; adaletin sessiz dilidir. Hukuk, psikoloji ve sosyoloji kesişiminde duran bu mesele, sadece “nerede oturur” sorusuna değil, “nasıl görülür” sorusuna da cevap arar. Bilimsel veriler, mekânın adalet üzerindeki etkisini reddedilemez biçimde ortaya koymaktadır. Ancak nihai çözüm, sadece düzenlemelerde değil, toplumsal farkındalıkta yatar.
Peki, sizce adalet, mekânsal olarak tarafsız olabilir mi? Sanığın oturduğu yer, vicdanın konumunu da mı belirler?
---
Kaynaklar:
- European Court of Human Rights, Yaroslav Belousov v. Russia (2019), Ramishvili v. Georgia (2009)
- Journal of Law and Human Behavior, Vol. 45, No. 2, 2021.
- British Journal of Criminology, Vol. 60, Issue 4, 2020.
- Legal Psychology Review, Vol. 18, 2022.
- Desroches, J., La Justice et l’Espace Symbolique, Université de Lyon, 2024.
- İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, “Mahkeme Mekânı ve Adalet Algısı” Araştırması, 2022.